در دنیای پزشکی مدرن، تزریق دارو یکی از رایج ترین و مؤثرترین روش های تسکین درد و درمان بیماران است. این روش با دور زدن سیستم گوارش، امکان رساندن سریع و مستقیم دارو به جریان خون را فراهم کرده و در بسیاری از موارد، حیاتی و نجات بخش می باشد.
قلب تپنده این فرآیند، سرنگ طبی است؛ ابزاری ظاهراً ساده، اما با ساختار پیچیده و تنوعی گسترده که انتخاب صحیح آن، نقشی تعیین کننده در اثربخشی درمان و ایمنی بیمار دارد.
اجزای سرنگ پزشکی
بدنه سرنگ، استوانه ای شفاف و مدرج است که حجم دارو را در خود جای می دهد. بدنه معمولاً از جنس پلاستیک پلی پروپیلن ساخته شده و به گونه ای طراحی می شود که محتویات داخل آن به راحتی قابل مشاهده باشند. درجه بندی روی بدنه، مقدار دارو را به صورت دقیق نشان می دهد و معمولاً بر حسب میلی لیتر یا سی سی مدرج شده است.
درون بدنه سرنگ، پیستون قرار می گیرد که با حرکت خود، دارو را به داخل سرنگ می کشد و یا آن را به بیرون تخلیه می کند. پیستون معمولاً از جنس پلاستیک ساخته می شود و دارای یک واشر لاستیکی در انتهای خود است که به آب بندی سرنگ کمک کرده و از نشت دارو جلوگیری می کند.
بخش تیز و فلزی سرنگ که برای نفوذ به بافت های بدن و تزریق دارو کاربرد دارد، سرسوزن است. سرسوزن از فولاد ضد زنگ ساخته شده و دارای یک سوراخ باریک در نوک خود است که دارو از طریق آن وارد بدن می شود. سرسوزن ها در اندازه ها و طول های مختلفی موجود هستند که انتخاب آنها بر اساس نوع دارو، محل تزریق و شرایط جسمی بیمار صورت می گیرد.
انواع سرنگ های طبی
سرنگ های طبی بر اساس کاربرد، طراحی و ویژگی های خاص، به انواع مختلفی تقسیم می شوند. برخی از رایج ترین انواع سرنگ عبارتند از:
سرنگ های انسولین: این نوع سرنگ به طور خاص برای تزریق انسولین به بیماران دیابتی طراحی شده است. سرنگ های انسولین دارای درجه بندی ویژه ای هستند و معمولاً در حجم های 0.3 میلی لیتر، 0.5 میلی لیتر و 1 میلی لیتر عرضه می شوند.
سرنگ های توبرکولین: سرنگ های توبرکولین دارای درجه بندی دقیقی بر حسب صدم میلی لیتررهستند و معمولاً در حجم 1 میلی لیتر موجود می باشند. بدنه این نوع سرنگ باریک و سوزن آن کوتاه است.
سرنگ های لوئرلاک: این نوع سرنگ ها دارای مکانیزم قفل شونده ای هستند که سوزن را به طور محکم به سرنگ متصل کرده و از نشت دارو جلوگیری می کند. سرنگ های لوئرلاک برای تزریق داروهای خطرناک یا گران قیمت که نشت آنها می تواند خسارت بار باشد، مناسب هستند.
سرنگ گاواژ: سرنگ گاواژ، با ظرفیت ۵۰ سی سی، به طور خاص برای انتقال غذا و دارو از طریق سوند معده طراحی شده است. این سرنگ ابزاری کارآمد در مراقبت از بیمارانی است که قادر به تغذیه و دریافت دارو از طریق دهان نیستند.
سرنگ شیشه ای: سرنگ شیشه ای با ویژگی هایی نظیر مقاومت و کیفیت بالا، از سایر انواع سرنگ ها متمایز می شود. این سرنگ ها به دلیل مقاومت در برابر حرارت و مواد شیمیایی، در شرایطی که سرنگ های پلاستیکی مناسب نیستند، مورد استفاده قرار می گیرند. یکی از مزایای مهم سرنگ های شیشه ای، قابلیت استریل شدن با دستگاه اتوکلاو و استفاده مجدد پس از استریل کردن است. این سرنگ ها گران قیمت تر از سایر نمونه ها بوده و در حوزه زیبایی، به ویژه برای تزریق ژل و بوتاکس هم کاربرد دارند.
فرق سرنگ و آمپول
در محاوره، اغلب از اصطلاحات سرنگ و آمپول به جای یکدیگر استفاده می شود؛ اما در واقع این دو، مفاهیم متفاوتی دارند. سرنگ، ابزاری است که برای تزریق دارو به بدن استفاده می شود، در حالی که آمپول، ظرف شیشه ای یا پلاستیکی کوچکی است که حاوی یک دوز مشخص از دارو می باشد. به عبارت دیگر آمپول، محل نگهداری دارو است و سرنگ، ابزار انتقال دارو از آمپول به بدن.
قطر سرسوزن سرنگ
قطر سرسوزن سرنگ، که با واحد Gauge (G) اندازه گیری می شود، بر میزان درد و آسیب بافتی ناشی از تزریق تأثیرگذار است. هرچه عدد Gauge بزرگتر باشد، قطر سرسوزن کوچکتر است.
انتخاب قطر مناسب سرسوزن، به نوع دارو، محل تزریق و شرایط بیمار بستگی دارد. به طور کلی، سرسوزن هایی با قطر کوچکتر برای تزریق زیرجلدی و وریدی و سرسوزن هایی با قطر بزرگ برای تزریق عضلانی به کار می روند. گفتنی است نازکترین سوزن دارای گیج ۳۲ و سرسوزن ضخیم دارای گیج ۱۶ می باشند.
سرنگ در چه حجم هایی عرضه می شود؟
حجم سرنگ، مقدار دارویی را که سرنگ می تواند در خود جای دهد، تعیین می کند. سرنگ ها در حجم های مختلفی از 1 میلی لیتر تا 20 میلی لیتر و بیشتر موجود هستند. انتخاب حجم مناسب سرنگ، به میزان دوز دارو و نوع تزریق بستگی دارد.
برای تزریق دوزهای کم دارو، مانند انسولین، از سرنگ هایی با حجم کم استفاده می شود. برای تزریق دوزهای بیشتر دارو، مانند داروهای عضلانی هم سرنگ هایی با حجم بالا کاربرد دارند.
نکات مهم برای انتخاب سرنگ و تزریق دارو با استفاده از آن
انتخاب صحیح سرنگ و روش تزریق مناسب، نقشی حیاتی در اثربخشی درمان و ایمنی بیمار دارد. از این رو در هنگام انتخاب سرنگ و تزریق دارو، باید به نکات زیر توجه کرد:
- نوع دارو: نوع دارو، میزان ویسکوزیته (غلظت) آن و مسیر تجویز آن، در انتخاب نوع و اندازه سرنگ و سرسوزن تأثیرگذار است.
- محل تزریق: محل تزریق (زیرجلدی، عضلانی، وریدی)، عمق نفوذ سوزن را تعیین می کند.
- شرایط بیمار: سن، وزن، وضعیت جسمانی و وجود بیماری های زمینه ای، در انتخاب اندازه سوزن و روش تزریق تأثیرگذار هستند.
- تکنیک تزریق: آموزش صحیح و رعایت اصول بهداشتی در هنگام تزریق، از بروز عوارض جانبی جلوگیری می کند.
- استفاده از سرنگ استریل: استفاده از سرنگ های استریل و یکبار مصرف، مانع از انتقال بیماری های عفونی می شود.
- بررسی تاریخ انقضا: بررسی تاریخ انقضای سرنگ و دارو، از بروز عوارض ناشی از استفاده از محصولات فاسد شده جلوگیری می کند.
- دفع صحیح سرنگ: دفع صحیح سرنگ های استفاده شده در ظروف مخصوص، مانع از آسیب رسانی به دیگران و انتشار آلودگی می شود.
جمع بندی
سرنگ طبی، ابزاری حیاتی در دنیای پزشکی مدرن است که امکان تجویز سریع و مؤثر دارو به بیماران را فراهم می کند. درک کامل انواع سرنگ، اجزای سازنده و نحوه انتخاب و استفاده صحیح از آنها، برای کادر درمان ضروری است.